[NBP - srebrne monety]
Kategoria: Kategorie > Monety srebrne - 10 zł
pieszczotliwie "mężem stu żon". Moneta, na której utrwalono
historię Polski, to piękna ozdoba każdej kolekcji i duma
kolekcjonera ! Stanisław August Poniatowski (1732
- 1798) był ostatnim...
Pełen opis produktu '10 zł, Poczet królów i książąt polskich: Stanisław August Poniatowski (1732-1798), popiersie, 2005' »
Kolekcja: Srebrne monety o tematyce historycznej
Seria: "Poczet królów i książąt polskich"
Stan zachowania monety: I (menniczy)
Nominał: 10 zł
Srebro: Ag 925
Stempel: lustrzany
Średnica: 32,00 mm
Waga:14,14 g
Wielkość emisji: 60000 szt.
Cena emisyjna NBP: 46 zł
Data emisji monet: 18.11.2005 r.
Srebrna moneta uwieczniająca ostatniego króla Polski - Stanisława
Augusta Poniatowskiego, nazywanego pieszczotliwie "mężem stu
żon".
Moneta, na której utrwalono historię Polski, to piękna ozdoba
każdej kolekcji i duma kolekcjonera !
Stanisław August Poniatowski (1732 - 1798) był ostatnim władcą
Rzeczypospolitej Obojga Narodów, królem Polski i wielkim księciem
litewskim w latach 1764-1795.
Urodził się 17 stycznia 1732 r. w Wołczynie i właściwie nazywał się
Stanisław Antoni Poniatowski (herbu Ciołek). Był synem Stanisława
Poniatowskiego, kasztelana krakowskiego i Konstancji z
Czartoryskich, bratem podkomorzego nadwornego koronnego Kazimierza,
feldmarszałka austriackiego Andrzeja, prymasa Michała Jerzego,
Aleksandra, Franciszka, Ludwiki Marii i Izabelli. Od 1777 r.
należał do masonerii.
Młodość
Dzieciństwo spędził wraz z rodzicami w Gdańsku (do 1739). Tam też
pobierał nauki u wybitnego historyka Gotfryda Lengnicha, który był
osobistym preceptorem młodych Poniatowskich. Później lekcji logiki
udzielał mu przyszły poseł rosyjski w Rzeczypospolitej Herman Karl
von Keyserling.
W czasie wojny o sukcesję austriacką w 1748 wziął udział w wyprawie
rosyjskiego korpusu interwencyjnego nad Ren. Starannie
wykształcony, w młodości wiele podróżował po krajach Europy
Zachodniej. Podczas pobytu w Wielkiej Brytanii zapoznał się z
systemem rządów parlamentarnych.
W 1752 został wybrany posłem na Sejm i mianowany pułkownikiem
regimentu łanowego. W 1756 został posłem saskim w Sankt
Petersburgu, gdzie nawiązał romans z Katarzyną II, przyszłą
cesarzową Rosji, którego owocem była ich córka Anna Piotrowna.
Zamach stanu Czartoryskich i elekcja
W kraju dużą rolę odgrywały wówczas wielkie stronnictwa magnackie,
a coraz więcej do powiedzenia miały ościenne mocarstwa: Prusy,
Austria, a szczególnie Rosja, zainteresowane narzuceniem
Rzeczypospolitej ograniczonych reform ustrojowych, podważających
demokrację szlachecką.
Jeszcze za życia Augusta III, w 1763 r. stronnictwo Czartoryskich
(Familia) przygotowywało zamach stanu, i wprowadzenie na tron
polski przedstawiciela swojego obozu z pomocą wojsk rosyjskich. W
dniu 11 kwietnia 1764 r. nastąpiło podpisanie porozumienie pomiędzy
Rosją i Prusami odnośnie przeprowadzenia w Rzeczypospolitej elekcji
wspólnego kandydata.
Wybór padł na stolnika litewskiego Stanisława Antoniego
Poniatowskiego, który jako były kochanek Katarzyny II i
niepierwszoplanowa postać Familii gwarantował Rosji uległość.
Jak pisała wówczas caryca:
"Jest rzeczą nieodzowną abyśmy wprowadzili na tron Polski Piasta
dla nas dogodnego, użytecznego dla naszych rzeczywistych interesów,
jednym słowem człowieka, który by wyłącznie nam zawdzięczał swoje
wyniesienie. W osobie hrabiego Poniatowskiego, stolnika
litewskiego, znajdujemy wszystkie warunki niezbędne dla dogodzenia
nam."
Na prośbę przywódców Familii Andrzeja Zamoyskiego i Augusta
Aleksandra Czartoryskiego w granice Rzeczypospolitej wkroczyły
wojska rosyjskie. Katarzyna II wydała specjalną deklarację, w
której zaznaczyła, że działanie to ma na celu dbałość o wszystkie
swobody Rzeczypospolitej.
W dniu 7 maja w Warszawie obrady rozpoczął sejm konwokacyjny, który
działając pod węzłem konfederacji i wykorzystując absencję
konserwatywnych posłów opozycji przeprowadził ograniczone reformy
ustrojowe.
W dniu 7 września 1764 r., przy nielicznym udziale szlachty i
zdecydowanym poparciu wojsk rosyjskich (7 tysięcy), w wyniku de
facto zamachu stanu został wybrany królem Polski. Jego elekcję
podpisało jedynie 5472 osób, co było w tym wypadku liczbą niezwykle
niską.
W dniu 13 września król zaprzysiągł pacta conventa, a 25 listopada
1764 r., w dniu imienin carowej, arcybiskup gnieźnieński i prymas
Polski Władysław Łubieński koronował go na króla Polski w
kolegiacie św. Jana w Warszawie.
Pod koniec listopada na sejmie koronacyjnym poseł rosyjski Mikołaj
Repnin zażądał od Rzeczypospolitej wprowadzenia równouprawnienia
dla wyznawców prawosławia i protestantów, jednak Stanisław August
nie poparł otwarcie tych roszczeń. Starał się zachować neutralność,
nie chcąc zrazić do siebie większości szlachty katolickiej.
Próba reform
Jako król Polski - Poniatowski pragnąc wzmocnić system obronny
państwa, założył w dniu 15 marca 1765 r. Szkołę Rycerską, która w
swym założeniu miała być elitarną uczelnią wojskową, kształcącą
przyszłe kadry dla armii Rzeczypospolitej. Sam został szefem
Korpusu Kadetów tej placówki.
Stanisław August przeznaczył na ten cel 1,5 miliona złp z własnej
kiesy, później na utrzymanie jej łożył 600 000 złp rocznie (200 000
złp ze szkatuły królewskiej i 400 000 ze skarbu Rzeczypospolitej).
Pozwoliło to na wychowanie w ciągu roku 200 kadetów. Oddał też na
użytek Szkoły Rycerskiej swój Pałac Kazimierzowski w Warszawie.
W 1765 r. władca podjął próbę wzmocnienia miast, powołując we
wszystkich województwach komisje dobrego porządku. Zajęły się one
uporządkowaniem praw własności na terenach miejskich, rewindykując
bezprawnie zagarniętą własność magistratów.
Zlikwidowały też wiele jurydyk magnackich, a poprzez usprawnienie
zbierania podatków miejskich, miasta zyskały nowe fundusze
przeznaczane teraz m. in. na wybrukowanie ulic.Wypełniając artykuł
45, swoich zobowiązań podpisanych w pactach conventach Stanisław
August rozpoczął przeprowadzanie reformy monetarnej.
Powołana przez króla komisja mennicza zajęła się projektem
wprowadzenia nowych stóp monetarnych. Jeszcze w 1765 otwarto,
zamknięte w Rzeczypospolitej od trzech pokoleń mennice.
W dniu 10 lutego 1766 r. podskarbi wielki koronny Teodor Wessel
wydał uniwersał o monecie, mocą którego wprowadzał nową stopę
złotówki. Z grzywny kolońskiej miano odtąd wybijać 80 złotych, a
złotówka dzieliła się na 4 grosze srebrne lub 30 miedzianych.
Talar równy był 6 złotym a dukat 16,75 złotego. Z obiegu wycofano
wszystkie monety obce, a także tzw. efraimiki - bite stemplami
Augusta III w Saksonii przez okupacyjne wojska pruskie.
W marcu 1765 r. król, wraz z Ignacym Krasickim i Franciszkiem
Bohomolcem, założył tygodnik Monitor. Artykuły w nim zamieszczone
traktowały m.in. o potrzebie poprawy doli chłopskiej i tolerancji
religijnej.
Protektorat rosyjski
Dla poparcia równouprawnienia innowierców, zwanych również
dysydentami (co zresztą było tylko pretekstem dla nietolerancyjnej
prawosławnej Katarzyny II), wkroczył czterdziestotysięczny korpus
wojsk rosyjskich. Pod jego ochroną 20 marca 1767 r. zawiązały się
dwie konfederacje innowiercze: konfederacja słucka dla Litwy i
konfederacja toruńska dla Korony.
Mikołaj Repnin powołał do życia w czerwcu w Radomiu ogólnokrajową
konfederację radomską w obronie zagrożonego katolicyzmu, przeciwko
"Ciołkowi", jak zwali króla jego przeciwnicy. Wsparły ją wydatnie
Prusy, pragnące umniejszenia wpływów i siły Rosji.
W dniu 5 października 1767 r. zebrał się sejm nadzwyczajny zwany
Repninowskim, który utrzymał, zgodnie z żądaniami szlachty,
dotychczasowe prawa szlacheckie tzw. prawa kardynalne, ale
równocześnie zgłoszone na nim zostały m.in. postulaty
równouprawnienia innowierców. W wyniku jego uchwał Rzeczpospolita
stała się de facto protektoratem rosyjskim.
Konfederacja barska
Część szlachty, przeciwna faktycznemu uzależnieniu od Rosji,
zorganizowała w lutym 1768 r. konfederację barską, która wszczęła
wojnę przeciwko Rosji w obronie niepodległości Rzeczypospolitej i
wiary katolickiej.
W dniu 22 października 1770 r. Generalność konfederacji barskiej,
ogłosiła detronizację Stanisława Augusta Poniatowskiego i
bezkrólewie. W dniu 3 listopada 1771 r. w Warszawie król w
niejasnych do dziś okolicznościach został porwany, lecz następnego
dnia odzyskał wolność. Propaganda królewska starała się to
przypisać konfederatom (Pułaskiemu i Krasińskiemu).
I rozbiór Polski
Konfederacja barska upadła po czterech latach walk i nastąpił wtedy
I rozbiór Rzeczypospolitej (1772), w którym ok. 1/4 terytorium
Rzeczypospolitej ze Lwowem, Pomorzem Gdańskim i Inflantami Polskimi
zostało zagarnięte przez Prusy, Austrię i Rosję. Cesję terytorium
zatwierdził Sejm rozbiorowy, zwołany w kwietniu 1773 r. w
Warszawie. Powołano na nim Radę Nieustającą przy królu - pierwowzór
gabinetu ministrów.
Finanse i gospodarka
W 1766 r. uruchomiono w Warszawie mennicę państwową. Reformy
monetarne przeprowadzono jeszcze dwukrotnie w 1788 i 1794 roku.
Wprowadzono wówczas urzędowe miary i wagi. W 1766 r. zlikwidowano
cła wewnętrzne, w 1775 r. wprowadzono jednolite cło generalne.
Wybudowano wiele manufaktur włókienniczych, sukienniczych,
skórzanych, hut szkła, garbarni, młynów, browarów, cegielni, fabryk
powozów, mebli, fajansów, broni. W 1782 r. Prot Potocki założył
Kompanię Handlu Czarnomorskiego , która wobec blokady pruskiej
zajęła się eksportem polskich towarów przez Morze Czarne. Powstała
wówczas rządowa kompania manufaktur wełnianych.
W 1787 r. brat króla, prymas Michał Poniatowski, założył Fabrykę
Krajową Płócienną. Największymi inwestycjami były budowy Kanału
Ogińskiego, łączącego rzeki Dniepr i Niemen oraz Kanału
Królewskiego, łączącego Prypeć z Bugiem. Nastąpiło też szybkie
uprzemysłowienie okolic Grodna przez podskarbiego litewskiego
Tyzenhauza. Warszawa wzbogaciła się o zbudowany w stylu
klasycystycznym Pałac Łazienkowski, Oś Stanisławowską, Królikarnię,
przebudowany został Zamek Królewski.
Powstały pałace w Szczekocinach, Natolinie. Niektórzy magnaci
dobrowolnie likwidowali pańszczyznę, zamieniając ją na
oczynszowanie (Andrzej Zamoyski).Herb Rzeczypospolitej z czasów
stanisławowskich na poznańskim odwachu, na środkowym polu Ciołek,
herb Poniatowskich.
Nauka i oświata
W 1765 r. król założył pierwszą polską uczelnię świecką Szkołę
Rycerską, kształcącą przyszłe kadry dla armii Rzeczypospolitej. W
1773 r. powstała Komisja Edukacji Narodowej - pierwsza na świecie
centralna instytucja zajmująca się edukacją, która przejęła kadrę i
budynki skasowanych szkół jezuickich. W tym roku powstało też
Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, zajmujące się opracowywaniem
podręczników.
Kultura i sztuka
W nauce i kulturze rozkwitała epoka Oświecenia. Do
najwybitniejszych jego przedstawicieli należeli: biskup Ignacy
Krasicki, ksiądz Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj, Stanisław
Konarski. Sam król był wielkim mecenasem nauki, sztuki i
literatury, organizował obiady czwartkowe, na które zapraszał
uczonych, pisarzy, poetów.
Nad królewskimi zbiorami sztuki pieczę sprawował malarz Marcello
Bacciarelli. Częstymi gośćmi króla byli: poeta i historyk Adam
Naruszewicz, poeta Stanisław Trembecki, satyryk i komediopisarz
Franciszek Zabłocki, twórca teatru narodowego Wojciech Bogusławski
i inni.
Działalność masońska
Król w roku 1777 został przyjęty do masonerii rytu Ścisłej Obserwy.
Uzyskał od razu wszystkie stopnie wtajemniczenia z najwyższym,
ósmym włącznie. Przyjął imię zakonne Salsinatus (anagram od
Stanislaus) Eques a Corona vindicata. Jego akces do masonerii był
zachowywany w ścisłej tajemnicy, wiedziało o nim w Rzeczypospolitej
jedynie kilku wolnomularzy siódmego i ósmego stopnia.
Król podpisał m. in. zobowiązanie do posłuszeństwa zwierzchnikowi
Ścisłej Obserwy, księciu Ferdynandowi Brunszwickiemu. Władca brał
także aktywny udział w pracach warszawskiego kółka
Różokrzyżowców.
Sejm Czteroletni i Konstytucja 3 maja
W roku 1780 wojska rosyjskie opuściły terytorium Rzeczypospolitej,
został jedynie prokonsul Stackelberg. Magnateria pozostawała nadal
w ostrej opozycji do króla. W czasie spotkania z carycą Katarzyną
II w 1787 r. w Kaniowie nad Dnieprem król zaproponował ścisły
sojusz obu państw w wojnie z Turcją. Miało w niej wziąć udział 45
tys. wojska Rzeczypospolitej, dozbrojonego przez Rosję.
Katarzyna zgodziła się częściowo. Po pewnym czasie powstał
dwunastotysięczny korpus polsko-litewski pod wodzą hetmana
wielkiego koronnego Franciszka Ksawerego Branickiego.
W 1788 r. zwołany został za zgodą Rosji w Warszawie sejm, zwany
później Sejmem Wielkim, rozpoczął on gruntowne dzieło reformy
ustroju. W marcu 1790 r. Rzeczpospolita zawarła przymierze
zaczepno-odporne z Prusami wymierzone w Rosję.
W dniu 3 maja 1791 r. sejm uchwalił nową konstytucję państwową.
Stanisław August był głównym autorem tekstu Konstytucji 3 maja.
Przeciwko zamierzonej w konstytucji reformie państwa w dniu 14 maja
1792 r. zawiązana została przez szlachtę polską i litewską zbrojna
konfederacja targowicka. Konfederaci zwrócili się o pomoc wojskową
do Katarzyny II.
Wojna polsko-rosyjska w 1792 r.
Rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska 1792 r., która trwała od maja
do prawie końca lipca. Wojska polsko-litewskie zmagając się z
ogromną przewagą przeciwnika odniosły kilka sukcesów, zwłaszcza na
froncie ukraińskim, gdzie dowodził bratanek królewski ks. Józef
Poniatowski, ale cała kampania obronna zakończyła się zdradą króla
i jego przystąpieniem do Targowicy 23 lipca 1792 r., co było
jednoznaczne z kapitulacją.
Konfederaci targowiccy zajęli wówczas wszystkie województwa
Rzeczypospolitej. Prusacy łamiąc przymierze wkroczyli do
Wielkopolski w styczniu 1793 r.
II rozbiór Polski w 1793 r.
Jeszcze przed II rozbiorem cała Rzeczpospolita została okupowana:
Wielkopolska została zajęta przez Prusy, Warszawa przez Rosję.
Okupacja wojskowa obcych mocarstw i rządy targowiczan (głównie
przedstawiciele stronnictwa hetmańskiego na Sejmie Wielkim) były
bardzo uciążliwe, toteż wśród ludności szybko narastało
niezadowolenie i bunt. Zawiązywały się spiski przeciwko
okupantom.
W dniu 23 stycznia 1793 r. podpisany został w Petersburgu przez
Prusy i Rosję II rozbiór Rzeczypospolitej. Austria nie brała
udziału w II rozbiorze Polski, gdyż była zajęta wojną ze swymi
sąsiadami (szczególnie ogarniętą rewolucją Francją). Prusy chciały
wynagrodzić sobie straty poniesione w walkach z Francją, natomiast
Rosja w walkach z Turcją. We wrześniu 1793 r. został zwołany
ostatni sejm w Grodnie. Postanowienia weszły w życie, gdyż
protestacyjne milczenie posłów uznano za zgodę na rozbiór.
Insurekcja kościuszkowska 1794
W marcu 1794 r. wybuchło powstanie narodowe przeciwko Rosji i
Prusom, kierowane przez gen. Tadeusza Kościuszkę, który w latach
1775-1783 był uczestnikiem wojny o niepodległość Stanów
Zjednoczonych, a w 1792 r. dowodził w bitwie pod Dubienką. Po
insurekcji warszawskiej, gdy zdobyto ambasadę rosyjską w Warszawie
i przejęto papiery świadczące o pobieraniu przez otoczenie
Stanisława Augusta stałej pensji rosyjskiej - król stał się
faktycznie zakładnikiem powstańców i zamknął się w zamku.
III rozbiór Polski w 1795 r.
Po upadku powstania, który nastąpił w 1795 r. I Rzeczpospolita
przestała istnieć jako państwo. Król Stanisław August Poniatowski
opuścił wtedy Warszawę i udał się w asyście 120 dragonów rosyjskich
do Grodna pod opiekę i nadzór namiestnika rosyjskiego, po czym
abdykował w dniu 25 listopada 1795 r. (w dniu imienin Katarzyny II)
i w 31 rocznicę swojej koronacji. Otrzymywał od carycy stałą
pensję, po jej śmierci mógł zamieszkać w Petersburgu.
Zmarł tam w dniu 12 lutego 1798 r. nagłą śmiercią po wypiciu
zawartości filiżanki. W chwili śmierci był bardzo zadłużony.
Ostatni jego symboliczny pogrzeb nastąpił 14 lutego 1995 r. w
archikatedrze św. Jana w Warszawie.
źródło: NBP / Mennica Polska / Wikipedia