[NBP - srebrne monety]
Kategoria: Kategorie > Monety srebrne - 10 zł
Kolekcja: Srebrne monety o tematyce historycznej Seria:
"Poczet królów i książąt polskich" Stan
zachowania monety: I (menniczy) Nominał: 10 zł Srebro: Ag 925
Stempel: lustrzany Średnica: 32,00...
Pełen opis produktu '10 zł, Poczet królów i książąt polskich: Stanisław August Poniatowski (1732-1798), półpostać, 2005' »
Kolekcja: Srebrne monetyo tematyce historycznej
Seria: "Poczetkrólów i książąt polskich"
Stan zachowania monety: I (menniczy)
Nominał: 10 zł
Srebro: Ag925
Stempel: lustrzany
Średnica:32,00 mm
Waga: 14,14 g
Wielkość emisji: 60000szt.
Cenaemisyjna NBP: 46zł
Data emisji monet: 18.11.2005r.
Srebrnamoneta uwieczniająca ostatniego króla Polski -
StanisławaAugusta Poniatowskiego, nazywanego pieszczotliwie "mężem
stu żon".
Moneta,na której utrwalono historię Polski, to piękna ozdoba
każdejkolekcji i duma kolekcjonera !
Stanisław August Poniatowski(1732 - 1798) był ostatnim władcą
Rzeczypospolitej ObojgaNarodów, królem Polski i wielkim
księciemlitewskim w latach 1764-1795.
Urodziłsię 17 stycznia 1732 r. w Wołczynie i właściwie nazywał się
StanisławAntoni Poniatowski (herbu Ciołek). Był synem Stanisława
Poniatowskiego,kasztelana krakowskiego i Konstancji z
Czartoryskich, bratempodkomorzego nadwornego koronnego Kazimierza,
feldmarszałkaaustriackiego Andrzeja, prymasa Michała Jerzego,
Aleksandra,Franciszka, Ludwiki Marii i Izabelli. Od 1777 r. należał
do masonerii.
Młodość
Dzieciństwospędził wraz z rodzicami w Gdańsku (do 1739). Tam też
pobierał nauki uwybitnego historyka Gotfryda Lengnicha, który był
osobistympreceptoremmłodych Poniatowskich. Później lekcji logiki
udzielał muprzyszły posełrosyjski w Rzeczypospolitej Herman Karl
von Keyserling.
Wczasie wojny o sukcesję austriacką w 1748 wziął udział w
wyprawierosyjskiego korpusu interwencyjnego nad Ren. Starannie
wykształcony, wmłodości wiele podróżował po krajach Europy
Zachodniej.Podczas pobytuw Wielkiej Brytanii zapoznał się z
systemem rządówparlamentarnych.
W1752 został wybrany posłem na Sejm i mianowany pułkownikiem
regimentułanowego. W 1756 został posłem saskim w Sankt Petersburgu,
gdzienawiązał romans z Katarzyną II, przyszłą cesarzową
Rosji,któregoowocem była ich córka Anna Piotrowna.
Zamach stanu Czartoryskich i elekcja
Wkraju dużą rolę odgrywały wówczas wielkie stronnictwamagnackie,
acoraz więcej do powiedzenia miały ościenne mocarstwa: Prusy,
Austria, aszczególnie Rosja, zainteresowane
narzuceniemRzeczypospolitejograniczonych reform ustrojowych,
podważających demokrację szlachecką.
Jeszczeza życia Augusta III, w 1763 r. stronnictwo Czartoryskich
(Familia)przygotowywało zamach stanu, i wprowadzenie na tron
polskiprzedstawiciela swojego obozu z pomocą wojsk rosyjskich. W
dniu 11kwietnia 1764 r. nastąpiło podpisanie porozumienie pomiędzy
Rosją iPrusami odnośnie przeprowadzenia w Rzeczypospolitej
elekcjiwspólnegokandydata.
Wybór padł na stolnika litewskiego StanisławaAntoniego
Poniatowskiego, który jako były kochanek KatarzynyII
iniepierwszoplanowa postać Familii gwarantował Rosji uległość.
Jak pisała wówczas caryca:
"Jestrzeczą nieodzowną abyśmy wprowadzili na tron Polski Piasta dla
nasdogodnego, użytecznego dla naszych rzeczywistych
interesów,jednymsłowem człowieka, który by wyłącznie nam
zawdzięczał swojewyniesienie.W osobie hrabiego Poniatowskiego,
stolnika litewskiego, znajdujemywszystkie warunki niezbędne dla
dogodzenia nam."
Naprośbę przywódców Familii Andrzeja Zamoyskiego iAugusta
AleksandraCzartoryskiego w granice Rzeczypospolitej wkroczyły
wojska rosyjskie.Katarzyna II wydała specjalną deklarację, w
którejzaznaczyła, żedziałanie to ma na celu dbałość o wszystkie
swobody Rzeczypospolitej.
Wdniu 7 maja w Warszawie obrady rozpoczął sejm
konwokacyjny,którydziałając pod węzłem konfederacji i wykorzystując
absencjękonserwatywnych posłów opozycji przeprowadził
ograniczonereformyustrojowe.
W dniu 7 września 1764 r., przy nielicznym udzialeszlachty i
zdecydowanym poparciu wojsk rosyjskich (7 tysięcy), w wynikude
facto zamachu stanu został wybrany królem Polski.
Jegoelekcjępodpisało jedynie 5472 osób, co było w tym wypadku
liczbąniezwykleniską.
W dniu 13 września król zaprzysiągł pacta conventa, a25 listopada
1764 r., w dniu imienin carowej, arcybiskup gnieźnieński iprymas
Polski Władysław Łubieński koronował go na królaPolski wkolegiacie
św. Jana w Warszawie.
Pod koniec listopada nasejmie koronacyjnym poseł rosyjski Mikołaj
Repnin zażądał odRzeczypospolitej wprowadzenia równouprawnienia
dlawyznawcówprawosławia i protestantów, jednak Stanisław August
niepoparł otwarcietych roszczeń. Starał się zachować neutralność,
nie chcąc zrazić dosiebie większości szlachty katolickiej.
Próba reform
Jakokról Polski - Poniatowski pragnąc wzmocnić system
obronnypaństwa,założył w dniu 15 marca 1765 r. Szkołę Rycerską,
która wswym założeniumiała być elitarną uczelnią wojskową,
kształcącą przyszłe kadry dlaarmii Rzeczypospolitej. Sam został
szefem Korpusu Kadetówtej placówki.
Stanisław August przeznaczył na ten cel 1,5 miliona złp zwłasnej
kiesy, później na utrzymanie jej łożył 600 000 złprocznie (200000
złp ze szkatuły królewskiej i 400 000 ze
skarbuRzeczypospolitej).Pozwoliło to na wychowanie w ciągu roku 200
kadetów. Oddałteż naużytek Szkoły Rycerskiej swój Pałac
Kazimierzowski wWarszawie.
W1765 r. władca podjął próbę wzmocnienia miast, powołując
wewszystkichwojewództwach komisje dobrego porządku. Zajęły się
oneuporządkowaniempraw własności na terenach miejskich,
rewindykując bezprawniezagarniętą własność magistratów.
Zlikwidowały też wielejurydyk magnackich, a poprzez usprawnienie
zbieraniapodatkówmiejskich, miasta zyskały nowe fundusze
przeznaczane teraz m. in. nawybrukowanie ulic.Wypełniając artykuł
45, swoich zobowiązań podpisanychw pactach conventach Stanisław
August rozpoczął przeprowadzanie reformymonetarnej.
Powołana przez króla komisja mennicza zajęła sięprojektem
wprowadzenia nowych stóp monetarnych. Jeszcze w1765
otwarto,zamknięte w Rzeczypospolitej od trzech pokoleń mennice.
W dniu10 lutego 1766 r. podskarbi wielki koronny Teodor Wessel
wydałuniwersał o monecie, mocą którego wprowadzał nową
stopęzłotówki. Zgrzywny kolońskiej miano odtąd wybijać 80 złotych,
azłotówka dzieliłasię na 4 grosze srebrne lub 30 miedzianych.
Talar równy był 6 złotym a dukat 16,75 złotego. Z obieguwycofano
wszystkie monety obce, a także tzw. efraimiki - bitestemplami
Augusta III w Saksonii przez okupacyjne wojska pruskie.
Wmarcu 1765 r. król, wraz z Ignacym Krasickim i
FranciszkiemBohomolcem,założył tygodnik Monitor. Artykuły w nim
zamieszczone traktowały m.in.o potrzebie poprawy doli chłopskiej i
tolerancji religijnej.
Protektorat rosyjski
Dlapoparcia równouprawnienia innowierców, zwanychrównież
dysydentami (cozresztą było tylko pretekstem dla nietolerancyjnej
prawosławnejKatarzyny II), wkroczył czterdziestotysięczny korpus
wojsk rosyjskich.Pod jego ochroną 20 marca 1767 r. zawiązały się
dwie konfederacjeinnowiercze: konfederacja słucka dla Litwy i
konfederacja toruńska dlaKorony.
Mikołaj Repnin powołał do życia w czerwcu w Radomiuogólnokrajową
konfederację radomską w obronie zagrożonegokatolicyzmu,przeciwko
"Ciołkowi",jak zwali króla jego przeciwnicy. Wsparły ją wydatnie
Prusy,pragnące umniejszenia wpływów i siły Rosji.
Wdniu 5 października 1767 r. zebrał się sejm nadzwyczajny
zwanyRepninowskim, który utrzymał, zgodnie z żądaniami
szlachty,dotychczasowe prawa szlacheckie tzw. prawa kardynalne,
alerównocześniezgłoszone na nim zostały m.in. postulaty
równouprawnieniainnowierców.W wyniku jego uchwał Rzeczpospolita
stała się de facto protektoratemrosyjskim.
Konfederacja barska
Częśćszlachty, przeciwna faktycznemu uzależnieniu od Rosji,
zorganizowała wlutym 1768 r. konfederację barską, która wszczęła
wojnęprzeciwko Rosjiw obronie niepodległości Rzeczypospolitej i
wiary katolickiej.
Wdniu 22 października 1770 r. Generalność konfederacji
barskiej,ogłosiła detronizację Stanisława Augusta Poniatowskiego
ibezkrólewie.W dniu 3 listopada 1771 r. w Warszawie król w
niejasnych dodziśokolicznościach został porwany, lecz następnego
dnia odzyskał wolność.Propaganda królewska starała się to przypisać
konfederatom(Pułaskiemui Krasińskiemu).
I rozbiór Polski
Konfederacjabarska upadła po czterech latach walk i nastąpił wtedy
IrozbiórRzeczypospolitej (1772), w którym ok. 1/4
terytoriumRzeczypospolitejze Lwowem, Pomorzem Gdańskim i Inflantami
Polskimi zostało zagarnięteprzez Prusy, Austrię i Rosję. Cesję
terytorium zatwierdził Sejmrozbiorowy, zwołany w kwietniu 1773 r. w
Warszawie. Powołano na nimRadę Nieustającą przy królu - pierwowzór
gabinetuministrów.
Finanse i gospodarka
W1766 r. uruchomiono w Warszawie mennicę państwową. Reformy
monetarneprzeprowadzono jeszcze dwukrotnie w 1788 i 1794 roku.
Wprowadzonowówczas urzędowe miary i wagi. W 1766 r. zlikwidowano
cławewnętrzne, w1775 r. wprowadzono jednolite cło generalne.
Wybudowano wielemanufaktur włókienniczych,
sukienniczych,skórzanych, hut szkła,garbarni, młynów, browarów,
cegielni, fabrykpowozów, mebli, fajansów,broni. W 1782 r. Prot
Potocki założył Kompanię Handlu Czarnomorskiego ,która wobec
blokady pruskiej zajęła się eksportem polskichtowarówprzez Morze
Czarne. Powstała wówczas rządowa kompaniamanufakturwełnianych.
W 1787 r. brat króla, prymas Michał Poniatowski,założył Fabrykę
Krajową Płócienną. Największymi inwestycjamibyłybudowy Kanału
Ogińskiego, łączącego rzeki Dniepr i Niemen oraz
KanałuKrólewskiego, łączącego Prypeć z Bugiem. Nastąpiło
teższybkieuprzemysłowienie okolic Grodna przez podskarbiego
litewskiegoTyzenhauza. Warszawa wzbogaciła się o zbudowany w stylu
klasycystycznymPałac Łazienkowski, Oś Stanisławowską,
Królikarnię,przebudowany zostałZamek Królewski.
Powstały pałace w Szczekocinach, Natolinie.Niektórzy magnaci
dobrowolnie likwidowali pańszczyznę,zamieniając jąna oczynszowanie
(Andrzej Zamoyski).Herb Rzeczypospolitej z czasów stanisławowskich
napoznańskim odwachu,na środkowym polu Ciołek, herb
Poniatowskich.
Nauka i oświata
W1765 r. król założył pierwszą polską uczelnię świecką
SzkołęRycerską,kształcącą przyszłe kadry dla armii
Rzeczypospolitej. W 1773 r.powstała Komisja Edukacji Narodowej -
pierwsza na świecie centralnainstytucja zajmująca się edukacją,
która przejęła kadrę ibudynkiskasowanych szkół jezuickich. W tym
roku powstało teżTowarzystwo doKsiąg Elementarnych, zajmujące się
opracowywaniempodręczników.
Kultura i sztuka
Wnauce i kulturze rozkwitała epoka Oświecenia. Do najwybitniejszych
jegoprzedstawicieli należeli: biskup Ignacy Krasicki, ksiądz
StanisławStaszic, Hugo Kołłątaj, Stanisław Konarski. Sam król
byłwielkimmecenasem nauki, sztuki i literatury, organizował obiady
czwartkowe, naktóre zapraszał uczonych, pisarzy, poetów.
Nad królewskimizbiorami sztuki pieczę sprawował malarz Marcello
Bacciarelli. Częstymigośćmi króla byli: poeta i historyk Adam
Naruszewicz, poetaStanisławTrembecki, satyryk i komediopisarz
Franciszek Zabłocki,twórca teatrunarodowego Wojciech Bogusławski i
inni.
Działalność masońska
Królw roku 1777 został przyjęty do masonerii rytu Ścisłej Obserwy.
Uzyskałod razu wszystkie stopnie wtajemniczenia z najwyższym,
ósmymwłącznie.Przyjął imię zakonne Salsinatus(anagram od
Stanislaus) Eques a Corona vindicata.Jego akces do masonerii był
zachowywany w ścisłej tajemnicy, wiedziałoo nim w Rzeczypospolitej
jedynie kilku wolnomularzy siódmegoi ósmegostopnia.
Król podpisał m. in. zobowiązanie do posłuszeństwazwierzchnikowi
Ścisłej Obserwy, księciu Ferdynandowi Brunszwickiemu.Władca brał
także aktywny udział w pracach
warszawskiegokółkaRóżokrzyżowców.
Sejm Czteroletni i Konstytucja 3 maja
Wroku 1780 wojska rosyjskie opuściły terytorium Rzeczypospolitej,
zostałjedynie prokonsul Stackelberg. Magnateria pozostawała nadal w
ostrejopozycji do króla. W czasie spotkania z carycą Katarzyną IIw
1787 r. wKaniowie nad Dnieprem król zaproponował ścisły sojusz
obupaństw wwojnie z Turcją. Miało w niej wziąć udział 45 tys.
wojskaRzeczypospolitej, dozbrojonego przez Rosję.
Katarzyna zgodziłasię częściowo. Po pewnym czasie powstał
dwunastotysięczny korpuspolsko-litewski pod wodzą hetmana wielkiego
koronnego FranciszkaKsawerego Branickiego.
W 1788 r. zwołany został za zgodą Rosji w Warszawie sejm,zwany
później Sejmem Wielkim, rozpoczął on gruntowne
dziełoreformyustroju. W marcu 1790 r. Rzeczpospolita zawarła
przymierzezaczepno-odporne z Prusami wymierzone w Rosję.
W dniu 3 maja 1791 r. sejm uchwalił nową konstytucję
państwową.Stanisław August był głównym autorem tekstu Konstytucji
3maja.
Przeciwkozamierzonej w konstytucji reformie państwa w dniu 14 maja
1792 r.zawiązana została przez szlachtę polską i litewską zbrojna
konfederacjatargowicka. Konfederaci zwrócili się o pomoc wojskową
doKatarzyny II.
Wojna polsko-rosyjska w 1792 r.
Rozpoczęłasię wojna polsko-rosyjska 1792 r., która trwała od maja
doprawie końcalipca. Wojska polsko-litewskie zmagając się z ogromną
przewagąprzeciwnika odniosły kilka sukcesów, zwłaszcza na
froncieukraińskim,gdzie dowodził bratanek królewski ks.
JózefPoniatowski, ale całakampania obronna zakończyła się zdradą
króla i jegoprzystąpieniem doTargowicy 23 lipca 1792 r., co było
jednoznaczne z kapitulacją.
Konfederacitargowiccy zajęli wówczas wszystkie
województwaRzeczypospolitej.Prusacy łamiąc przymierze wkroczyli do
Wielkopolski w styczniu 1793 r.
II rozbiór Polski w 1793 r.
Jeszczeprzed II rozbiorem cała Rzeczpospolita została okupowana:
Wielkopolskazostała zajęta przez Prusy, Warszawa przez Rosję.
Okupacja wojskowaobcych mocarstw i rządy targowiczan (głównie
przedstawicielestronnictwa hetmańskiego na Sejmie Wielkim) były
bardzo uciążliwe,toteż wśród ludności szybko narastało
niezadowolenie i bunt.Zawiązywały się spiski przeciwko
okupantom.
W dniu 23 stycznia1793 r. podpisany został w Petersburgu przez
Prusy i Rosję IIrozbiórRzeczypospolitej. Austria nie brała udziału
w II rozbiorze Polski, gdyżbyła zajęta wojną ze swymi sąsiadami
(szczególnie ogarniętąrewolucjąFrancją). Prusy chciały wynagrodzić
sobie straty poniesione w walkach zFrancją, natomiast Rosja w
walkach z Turcją. We wrześniu 1793 r. zostałzwołany ostatni sejm w
Grodnie. Postanowienia weszły w życie, gdyżprotestacyjne milczenie
posłów uznano za zgodę narozbiór.
Insurekcja kościuszkowska 1794
Wmarcu 1794 r. wybuchło powstanie narodowe przeciwko Rosji i
Prusom,kierowane przez gen. Tadeusza Kościuszkę, który w
latach1775-1783 byłuczestnikiem wojny o niepodległość Stanów
Zjednoczonych, a w1792 r.dowodził w bitwie pod Dubienką. Po
insurekcji warszawskiej, gdy zdobytoambasadę rosyjską w Warszawie i
przejęto papiery świadczące opobieraniu przez otoczenie Stanisława
Augusta stałej pensji rosyjskiej- król stał się faktycznie
zakładnikiempowstańców i zamknął się wzamku.
III rozbiór Polski w 1795 r.
Poupadku powstania, który nastąpił w 1795 r. I
Rzeczpospolitaprzestałaistnieć jako państwo. Król Stanisław August
Poniatowskiopuścił wtedyWarszawę i udał się w asyście 120 dragonów
rosyjskich doGrodna podopiekę i nadzór namiestnika rosyjskiego, po
czym abdykował wdniu 25listopada 1795 r. (w dniu imienin Katarzyny
II) i w 31 rocznicę swojejkoronacji. Otrzymywał od carycy stałą
pensję, po jej śmiercimógłzamieszkać w Petersburgu.
Zmarł tam w dniu 12 lutego 1798 r.nagłą śmiercią po wypiciu
zawartości filiżanki. W chwili śmierci byłbardzo zadłużony. Ostatni
jego symboliczny pogrzeb nastąpił 14 lutego1995 r. w archikatedrze
św. Jana w Warszawie.
źródło: NBP /Mennica Polska / Wikipedia