[]
Kategoria: Monety / Monety srebrne 1995-2017 / 2005
lewej strony póĹkolem napis: STANISĹAW AUGUST
PONIATOWSKI, z prawej strony póĹkolem napis: 1764-1795. W
paĹşdzierniku 1763 roku zmarĹ król August III Sas z
dynastii Wettinów. JuĹź...
Pełen opis produktu '10 zĹ, StanisĹaw August Poniatowski - pĂłĹpostaÄ' »
Kategoria: numizmatyka/monety srebrne
Awers: Wizerunek orĹa ustalony dla godĹa Rzeczypospolitej
Polskiej, po bokach orĹa oznaczenie roku emisji: 20-05, pod orĹem
napis: ZĹ 10 ZĹ, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA,
poprzedzony oraz zakoĹczony piÄcioma pereĹkami. Pod lewÄ
ĹapÄ
orĹa znak mennicy: m/w.
Rewers: PóĹpostaÄ StanisĹawa Augusta Poniatowskiego. Z prawej
strony królewski monogram. Z lewej strony póĹkolem napis:
STANISĹAW AUGUST PONIATOWSKI, z prawej strony póĹkolem napis:
1764-1795.
W paĹşdzierniku 1763 roku zmarĹ król August III Sas z dynastii
Wettinów. JuĹź od wielu lat wolna elekcja byĹa fikcjÄ
, a wybór
króla dokonywaĹ siÄ pod okiem paĹstw sÄ
siednich, zwĹaszcza
Rosji. Katarzyna II chciaĹa aby nowym wĹadcÄ
na polskim tronie
pozostaĹ ktoĹ ulegĹy, kto nie myĹlaĹby o zagroĹźeniu rosyjskim
interesom. Wybór padĹ na stolnika litewskiego, StanisĹawa
Poniatowskiego. W czasie sejmu elekcyjnego, w pobliĹźu Warszawy
staĹo w pogotowiu cztery tysiÄ
ce ĹźoĹnierzy rosyjskich. W tych
okolicznoĹciach oczywistym staĹ siÄ póĹşniejszy wybór
popieranego przez Rosjan StanisĹawa Poniatowskiego.
StanisĹaw Poniatowski, który po elekcji przyjÄ
Ĺ imiÄ August,
byĹ ostatnim królem Polski. UrodziĹ siÄ w roku 1732. W
dzieciĹstwie otrzymaĹ staranne wyksztaĹcenie, które uzupeĹniĹ
podczas zagranicznych wyjazdów, gdzie rozwijaĹ swoje
zainteresowania sztukÄ
i naukÄ
. Gdy w wieku 18 lat po raz
pierwszy zostaĹ posĹem, mógĹ na wĹasne oczy zobaczyÄ rozkĹad
polskiego parlamentaryzmu. Jako król, Poniatowski próbowaĹ
realizowaÄ samodzielnÄ
politykÄ i od razu przystÄ
piĹ do
reform, w wyniku których utworzono komisje skarbowÄ
i wojskowÄ
,
oraz nieznacznie ograniczono liberum veto. W 1765 r. król
zaĹoĹźyĹ SzkoĹÄ RycerskÄ
, pierwszÄ
w kraju szkoĹÄ
ĹwieckÄ
. Modernizatorskie dÄ
Ĺźenia Poniatowskiego doprowadziĹy
do pogorszenia stosunków z RosjÄ
; w Petersburgu obawiano siÄ, Ĺźe
Rzeczpospolita wymknie siÄ spod wpĹywów rosyjskich.
Ostatecznie Katarzyna II dopiÄĹa swego, a za pretekst do
interwencji w sprawy wewnÄtrzne Polski posĹuĹźyĹa jej kwestia
dysydentów. Wojska rosyjskie wkroczyĹy w koĹcu na polskie
terytorium, a pod ich osĹonÄ
zawiÄ
zaĹy siÄ dwie konfederacje
dysydenckie; jedna w Toruniu, a druga w SĹucku. OkazaĹy siÄ one
zbyt sĹabe, toteĹź rosyjski poseĹ MikoĹaj Repnin doprowadziĹ do
zawiÄ
zania w 1767 r. przez opozycjÄ magnackÄ
konfederacji w
Radomiu. W 1768 r. zwoĹano Sejm, na którym zagwarantowano prawa
innowierców i ustanowiono tzw. prawa kardynalne, których gwarantem
byĹa caryca Katarzyna II. Fakt ten oznaczaĹ faktycznÄ
utratÄ
przez PolskÄ politycznej niezaleĹźnoĹci, a w dodatku zahamowaĹ
reformy zapoczÄ
tkowane przez króla.
Nie wszyscy pogodzili siÄ z takim obrotem spraw, bowiem czÄĹÄ
szlachty przeciwna ingerencji Rosji w sprawy Polski zawiÄ
zaĹa w
roku 1768 konfederacjÄ barskÄ
. To z kolei doprowadziĹo do wojny
domowej oraz w dalszej perspektywie do rozbioru. Konfederaci
ogĹosili bezkrólewie i bezskutecznie próbowali porwaÄ StanisĹawa
Augusta, co dla Rosji, Prus i Austrii staĹo siÄ pretekstem do
dokonania rozbioru Polski w 1772 roku. StanisĹaw August próbowaĹ
opóĹşniÄ zwoĹanie sejmu, majÄ
cego usankcjonowaÄ rozbiór. W 1772
roku sejm rozpoczÄ
Ĺ obrady, które trwaĹy trzy lata. Poniatowski
próbowaĹ opóĹşniaÄ prace, ale w koĹcu musiaĹ pogodziÄ siÄ z
klÄska i utratÄ
czÄĹci ziem oraz zwierzchnictwem rosyjskiego
ambasadora. WĹadza wykonawcza przeszĹa w rÄce Rady
NieustajÄ
cej, która miaĹa kontrolowaÄ króla i wyrÄczaÄ go w
rzÄ
dach. Król przystosowaĹ siÄ on do nowej sytuacji i wzmacniaĹ
swoja pozycjÄ poprzez rozdawanie Ĺredniej szlachcie orderów,
urzÄdów i ziem, co miaĹo przysporzyÄ mu jej poparcia oraz
stworzenie stronnictwa opozycyjnego wobec magnatów.
WiosnÄ
1787 r. StanisĹaw August spotkaĹ siÄ w Kaniowie z
carycÄ
KatarzynÄ
II, kiedy to zaproponowaĹ jej sojusz w wojnie z
TurcjÄ
. Przy okazji wspominaĹ o reformach sejmu, wĹadz
skarbowych i wymiaru sprawiedliwoĹci. Jednak efekt rozmowy nie
byĹ dla Poniatowskiego zadowalajÄ
cy. W paĹşdzierniku 1788 r.
obrady rozpoczÄ
Ĺ Sejm Czteroletni, zwany teĹź Wielkim. Ówczesna
sytuacja miÄdzynarodowa byĹa dla Polski korzystna, poniewaĹź
Rosja i Austria byĹy zaangaĹźowane w wojnÄ z TurcjÄ
. Tymczasem
Prusy zadeklarowaĹy poparcie dla polskich reform, co miaĹo na
celu skĹócenie Polski z RosjÄ
. Sejm zadecydowaĹ o zwiÄkszeniu
siĹ zbrojnych, naĹoĹźyĹ podatek dla szlachty i duchowieĹstwa,
zreformowaĹ sejmiki i uchwaliĹ prawo o miastach.
NajdonioĹlejszym dzieĹem Sejmu Wielkiego byĹo uchwalenie w roku
1791 Konstytucji 3 Maja. ByĹa to pierwsza tego typu ustawa w
Europie, a druga na Ĺwiecie (po konstytucji Stanów Zjednoczonych).
Wprowadzono pojÄcia "narodu" - obejmujÄ
ce mieszczaĹstwo i
szlachtÄ - oraz "obywatela". Wreszcie, Konstytucja 3 Maja
przeksztaĹcaĹa RzeczpospolitÄ
w monarchiÄ konstytucyjnÄ
.
DziaĹalnoĹÄ Sejmu Czteroletniego zostaĹa jednak przerwana przez
zbrojnÄ
interwencjÄ Katarzyny II, która chciaĹa rozegraÄ na
swojÄ
korzyĹÄ nastroje niechÄtnych Konstytucji magnatów.
Podburzeni i zbuntowani magnaci podpisali w Targowicy akt
konfederacji, który miaĹ uniewaĹźniÄ KonstytucjÄ. Wkrótce wojska
rosyjskie wkroczyĹy do Polski.
W tym czasie StanisĹaw August nie wierzyĹ juĹź w moĹźliwoĹÄ
odparcia ataku, a w lipcu 1792 roku przystÄ
piĹ do targowicy. W
styczniu 1793 r. Rosja i Prusy zawarĹy umowÄ rozbiorowÄ
. W
czerwcu 1793 roku w Grodnie zwoĹano ostatni sejm, który miaĹ
zatwierdziÄ drugi rozbiór. Nie wszyscy jednak pogodzili siÄ z
poraĹźkÄ
i w marcu 1794 roku doszĹo do wybuchu powstania
koĹciuszkowskiego, na którego czele staĹ oczywiĹcie KoĹciuszko,
absolwent zaĹoĹźonej przez króla SzkoĹy Rycerskiej. Pomimo
istotnego zwyciÄstwa pod RacĹawicami w kwietniu tego samego roku,
powstanie upadĹo w listopadzie. Jego upadek przypieczÄtowywaĹ
ostateczny koniec Rzeczpospolitej. W paĹşdzierniku 1795 roku trzy
mocarstwa dokonaĹy ostatecznego rozbioru polskiego paĹstwa, które
wymazano w ten sposób z mapy Europy.
Król StanisĹaw August Poniatowski abdykowaĹ miesiÄ
c póĹşniej, po
czym przeniósĹ siÄ do Petersburga, gdzie 12 lutego 1798 roku
doĹźyĹ koĹca swoich dni. W 1938 r. jego prochy przewieziono do
rodzinnego WoĹczyna na Polesiu.